Bugün 31 Aralık, bu gün tamamlanıp 1 Ocak gününe geçtiğimiz saat 00:00 yeni bir yılın başlangıcı olarak hemen hemen tüm dünyada neşeyle kutlanacak.

Kutlanacak kutlanmasına kutlanacak da kim, neyi, neden kutladığımızı ne kadar biliyor?

Yılın başını ya da sonunu kim, nasıl belirlemiş?

Bu sorunun yanıtını kaç kişi biliyor?

Hepimiz biliyoruz; Güneş takvimlerine göre gezegenimizin Güneşimiz etrafındaki yörüngesinde tam bir turu tamamlaması için geçen süre yıl olarak adlandırılmaktadır.

Dünyanın Güneş etrafında bir tam yörüngeyi tamamlaması için geçen süre, astronomide farklı şekillerde tanımlanır ve ölçülür. En yaygın iki ölçüm türü şöyledir:

  • Yıldız yılı: Dünya'nın Güneş etrafında, uzak yıldızlara göre tam bir tur atması için geçen süre. Bu, yaklaşık 365 gün 6 saat 9 dakika 10 saniye veya 365.25636 gün sürer.
  • Tropik yıl: Mevsim döngülerine (örneğin, ilkbahar ekinoksundan bir sonraki ekinoksa) dayalı süre. Bu, yaklaşık 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniye veya 365.24219 gün sürer ve bu gün küresel olarak kullanılan Gregoryen takvimlerimizde bu ölçüm temel alınır.

Burada görüldüğü üzere gezegenimizin Güneşimiz etrafında tam bir turunu ne kadar zamanda tamamladığı konusunda hemen hemen herkes hemfikirdir, çünkü; bu bilimsel yöntem ile kolayca hesaplanabilen bir doğa olayıdır.

Peki, bu turun başlangıç noktasını belirlemekte de aynı şekilde hemfikir miyiz?

Malum dairesel ya da eliptik bir yörüngede istediğin her noktayı başlangıç noktası olarak belirleyip, turun tamamlanmasını bu noktaya göre ölçebilirsin, sonuçta rastgele bir noktada durup ölçtüğün zaman da tur aynı sürede tamamlanır durduğun yere bağlı olmaz değil mi?

Sonuç olarak bir yılın süresinde mutabıkız ama bir yılın başlangıç noktasında aynı mutabakatı sağlamak çok zor çünkü bunu belirlemek çoğunlukla keyfe keder, kültürel bir karardır ve çoğunlukla bu kararın hiçbir doğal ya da bilimsel bir gerekçesi yoktur.

Örneğin Gregoryen Takvimde yılın başlangıcı 1 Ocak olarak kabul ediliyor?

Peki bu neye göre belirlenmiş?

Bu başlangıç noktası belirlerken herhangi bir doğal ya da bilimsel nirengi noktası gözetilmiş mi?

Yıl her zaman ve her yerde 1 Ocak tarihinde mi başlar?

Elbette hayır!

Yılın 1 Ocak’ta başlaması, doğa ya da bilimsel temelli bir zorunluluktan değil; Roma uygarlığı kaynaklı tarihsel, kültürel, siyasal ve idari tercihlerden kaynaklanır.

Aslında erken Roma takviminde yıl Mart ayında başlardı.

Bunun nedeni: Mart’ın tarımsal faaliyetlerin ve askerî seferlerin başlangıcı olması ve Savaş Tanrısı Mars adına ithaf edilmesiydi.

MÖ 153 yılında Roma Cumhuriyeti önemli bir idari değişiklik yaptı: Konsüllerin göreve başlama tarihi 1 Ocak olarak belirlendi ve böylece mali, hukuki ve askerî yıl bu tarihte başlatıldı.

Roma takviminde ocak ayı, geçiş ve başlangıçların tanrısı Janus’a adanmıştı.

Janus: Geçmişe ve geleceğe bakan iki yüzüyle yeni başlangıçların sembolüydü ve bu sembolizm, 1 Ocak’ı “yeni yıl” için çok uygun bir tarih hâline getirdi.

Jül Sezar, MÖ 46’da takvimi astronomik temellere oturttu: Güneş yılı esas alındı, yıl uzunluğu düzenlendi, 1 Ocak yılbaşı olarak kesinleştirildi ve bu takvim, Roma dünyasında standart hâle geldi.

Papa XIII. Gregorius 1582’de yürürlüğe koyduğu Gregoryen Takvim ile Jülyen takvimini düzeltti ve 1 Ocak’ı kesin ve evrensel yılbaşı olarak kabul etti.

Ogün bu gün bu takvimin geçerli olduğu tüm coğrafyalarda bu tarih yeni bir yılın başlangıcı olarak kabul edilir.

Oysa doğaya ve doğal olaylara baktığınızda 31 Aralık ile 1 Ocak ya da aralık ve ocak ayları arasında en küçük bir fark bile yoktur, bu tarihin yılın başlangıcı olarak seçilmesi ile ilgili mitolojik gerekçeler dışında tek bir somut gerekçe bile bulunmamaktadır.

Peki, tek alternatif bu mu?

Elbette hayır...

Örneğin; Türklerin takviminde yılın başlangıcı çok daha gerçekçi bir tarih olan Nevruzdur! Gregoryen takvime göre 21 Mart tarihine karşılık gelen bu gün yılbaşı İlkbahar ekinoksuna denk gelen bir Astronomik dayanağa sahiptir.

Bu tarih; Gece-gündüz eşitliği, doğanın yeniden doğuşu ve tarımsal döngünün başlangıcı gibi doğa olaylarını temel alır ve astronomik olarak en mantıklı ve hassas yılbaşı kabul edilir, yani aslında 1 Ocak’a göre çok daha makul ve mantıklı bir başlangıç anıdır.

Neyse ne, tarihi gerekçeleri son derecede anlamsız olsa da bu günü yeni bir başlangıç olarak kutlayacağız ve umarım 2026 yılı tüm insanlık için çok daha güzel bir yıl olur.